Lịch sử, ý nghĩa của ngày Giỗ Tổ Hùng Vương (10/3 âm lịch)

Thứ năm - 03/04/2025 23:47 17 0

Lễ hội Đền Hùng còn gọi là Giỗ Tổ Hùng Vương, là một lễ hội lớn nhằm tưởng nhớ và tỏ lòng biết ơn công lao lập nước của các vua Hùng, những vị vua đầu tiên của dân tộc.

Ảnh minh họa. (st)

“Dù ai đi ngược về xuôi
Nhớ ngày Giỗ Tổ mồng mười tháng ba
Khắp miền truyền mãi câu ca
Nước non vẫn nước non nhà ngàn năm”

Câu ca dao đã đi vào tiềm thức của mỗi người con nước Việt, thể hiện niềm tự hào về nguồn gốc “Con Rồng cháu Tiên” của con dân đất Việt. Ngày lễ Giỗ tổ Hùng Vương không chỉ là ngày hội quần tụ của cả dân tộc, mà còn là ngày để chúng ta - mỗi người dân Việt Nam khẳng định sức mạnh giống nòi, sức trường tồn mãnh liệt của văn hóa dân tộc Việt Nam; đồng thời thể hiện rõ đạo lý "Uống nước nhớ nguồn" và lòng biết ơn sâu sắc các Vua Hùng đã có công dựng nước và các bậc tiền nhân kiên cường chống giặc ngoại xâm giữ nước, như một tinh thần văn hóa Việt Nam.

1. Lịch sử của ngày Giỗ Tổ Hùng Vương

Truyền thuyết kể lại rằng: Kinh Dương Vương sinh một con trai, sau nối ngôi vua cha niên hiệu là Lạc Long Quân. Lạc Long Quân lấy Âu Cơ sinh ra một bọc trăm trứng nở ra một trăm người con là tổ tiên của người Bách Việt. Một hôm vua Lạc Long Quân bảo bà Âu Cơ: "Ta là giống Rồng, nàng là giống Tiên, thủy hỏa khắc nhau, chung hợp thật khó". Vì vậy, năm mươi người con theo mẹ lên núi, năm mươi người con theo cha về miền biển. Lạc Long Quân phong cho con trưởng Hùng Vương nối ngôi, làm vua. Trải qua 18 đời, Hùng Vương thứ 18 đã nhường ngôi cho Thục Phán - An Dương Vương.
Để ghi nhớ công ơn của các Vua Hùng có công khai thiên, lập địa, từ thời Hậu Lê trở về trước các triều đại đều quản lý Đền Hùng theo cách giao thẳng cho dân sở tại trông nom, sửa chữa, cúng bái, làm Giỗ Tổ ngày 10-3 âm lịch (Theo Bản ngọc phả viết thời Trần, năm 1470 đời vua Lê Thánh Tông và đời vua Lê Kính Tông năm 1601 sao chép đóng dấu kiềm để tại Đền Hùng).
Đến thời nhà Nguyễn, năm Khải Định thứ 2, chính thức chọn ngày 10 tháng 3 Âm lịch làm ngày Quốc giỗ để tưởng nhớ các Vua Hùng và nhắc nhở mọi người Việt Nam cùng tưởng nhớ thờ cúng Tổ tiên. Kể từ đây, Giỗ Tổ Hùng Vương ngày 10-3 âm lịch hàng năm được chính thức hóa bằng luật pháp.
Kế tục truyền thống cao đẹp của cha ông, nhất là đạo đức “uống nước nhớ nguồn”, ngay sau cách mạng thành công, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh của Chủ tịch nước số 22/SL-CTN ngày 18/2/1946 cho công chức nghỉ ngày 10-3 âm lịch hàng năm để tham gia tổ chức các hoạt động Giỗ Tổ Hùng Vương - hướng về cội nguồn dân tộc.
Năm 1995, ngày Giỗ Tổ Hùng Vương đã được Ban Bí thư ghi trong thông báo là ngày lễ lớn trong năm.
Năm 2001 và năm 2013, Chính phủ đã quy định quy mô tổ chức Giỗ Tổ Hùng Vương tại Nghị định số 82/2001/NĐ-CP ngày 6/11/2001 và Nghị định số số 145/2013/NĐ-CP 29/10/20213.
Ngày 2/4/2007, Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã phê chuẩn sửa đổi, bổ sung Điều 73 của Bộ luật Lao động cho người lao động được nghỉ làm việc, hưởng nguyên lương ngày Giỗ Tổ Hùng Vương (ngày 10-3 âm lịch). Kể từ đây, ngày 10-3 âm lịch hàng năm đã trở thành ngày lễ lớn - Quốc lễ mang ý nghĩa bản sắc văn hóa dân tộc.
Ngày 6/12/2012, UNESCO đã chính thức công nhận “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ”, biểu tượng của tinh thần đại đoàn kết, truyền thống đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc Việt Nam, là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

2. Ý nghĩa ngày Giỗ Tổ Hùng Vương

Theo phong tục, hằng năm, ngày mùng 10 tháng 3 âm lịch hằng năm đã trở thành "điểm hẹn" tâm linh trong mỗi người dân nước Việt, mọi người dân trên khắp mọi miền Tổ quốc lại cùng nhau hướng về dân tộc, tìm về cội nguồn của mình. Lễ hội Giỗ Tổ Hùng Vương là dịp để con Lạc cháu Hồng tìm hiểu và biết ơn công lao to lớn của những người đi trước đã bảo vệ cho đất nước ta như ngày hôm nay. Cứ đến ngày này, dù ai ở xa, dù ai đang bận rộn, dù đi đâu về đâu cũng đều dâng hương tưởng nhớ các vua Hùng đã có công dựng nước.

Ảnh minh họa. (st)

Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng là dịp để giáo dục truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, lòng biết ơn sâu sắc các Vua Hùng đã có công dựng nước và các bậc tiền nhân kiên cường chống giặc ngoại xâm giữ nước, đồng thời còn là dịp quan trọng để chúng ta quảng bá ra thế giới về một Di sản vô cùng giá trị, độc đáo, đã tồn tại hàng ngàn năm, ăn sâu vào tâm hồn, tình cảm, trở thành đạo lý truyền thống của đồng bào cả nước, kiều bào ta ở nước ngoài, là ngày để toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta cùng nguyện một lòng mãi khắc ghi lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Các Vua Hùng đã có công dựng nước - Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”.
Ý nghĩa ngày giỗ tổ Hùng Vương 10-3 không chỉ thể hiện truyền thống uống nước nhớ nguồn của dân tộc mà nó còn là niềm tự hào của người Việt trước bạn bè quốc tế.

3. Nghi thức tế lễ giỗ Tổ Hùng Vương

Lễ hội Đền Hùng là một lễ hội lớn mang tính Quốc lễ. Phong tục giỗ Tổ Hùng Vương đã trở thành truyền thống văn hoá lâu đời ở nước ta. Đó là ngày hội toàn quốc, toàn dân và trong tâm thức dân gian Việt Nam nó mang tính thiêng liêng cao cả nhất. Vì thế mà lễ hội được tổ chức long trọng hàng năm với nghi thức đại lễ quốc gia, với sự hành hương "trở về cội nguồn dân tộc" của hàng chục vạn người từ khắp các nơi trong nước và kiều bào sống ở nước ngoài.
Hội đền Hùng diễn ra tại đền Hùng, Phú Thọ, kéo dài trong nhiều ngày, trong đó mùng 10 tháng 3 là chính lễ. Lễ hội đền Hùng gồm có 2 phần: Phần lễ và Phần hội.

Phần lễ được cử hành rất trọng thể mang tính Quốc lễ. Các nghi lễ chính là:

- Lễ dâng hương: Được tổ chức tại Đền Thượng. Dâng hương, dâng lễ vật gồm: bánh chưng, bánh dày, xôi, gà, trầu cau… Đây là những lễ vật gắn liền với truyền thuyết về Lang Liêu - người con hiếu thảo được Vua Hùng truyền ngôi nhờ sáng tạo ra hai loại bánh tượng trưng cho trời và đất.
- Lễ rước kiệu: Lễ rước kiệu là một hoạt động quan trọng trong ngày Giỗ Tổ, thể hiện sự tôn kính đối với các vị Vua Hùng. Lễ rước kiệu bắt đầu từ chân núi Nghĩa Lĩnh và kéo dài đến Đền Thượng
- Lễ tế cổ truyền: Lễ tế cổ truyền là nghi thức mang đậm dấu ấn văn hóa dân gian, được tổ chức theo phong tục thờ cúng tổ tiên từ xa xưa. Nghi thức này do các bậc cao niên, các vị chức sắc thực hiện trong trang phục truyền thống. Lễ tế bao gồm các phần: dâng hương, đọc văn tế, dâng rượu, dâng lễ vật và cầu mong quốc thái dân an.

Lễ rước kiệu tại lễ hội Đền Hùng. Ảnh: Thanh Tùng - TTXVN

Phần hội thu hút đông đảo nhân dân tham gia với nhiều hoạt động văn hóa đặc sắc như: Thi gói bánh chưng, giã bánh dày - tái hiện truyền thuyết Lang Liêu và tôn vinh nét đẹp văn hóa truyền thống; Hát xoan Phú Thọ - loại hình nghệ thuật dân gian gắn liền với thời kỳ Hùng Vương, đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể; Các trò chơi dân gian như kéo co, đấu vật, cờ tướng, ném còn,…; Triển lãm và hội chợ;…

Khắc Hòa - Phòng HCTH (Tổng hợp)